Prawo administracyjne, postępowanie administracyjne

Prawo administracyjne

Prawo administracyjne jest niezwykle rozległą gałęzią prawa, gdyż odnosi się do wielu różnych aspektów życia – od spraw związanych z budownictwem, poprzez łowiectwo, prawo morskie i oświatę, aż po kwestie związane z kierowaniem pojazdami mechanicznymi. Źródłami prawa administracyjnego, oprócz podstawowych źródeł jakimi są Konstytucja RP i ratyfikowane umowy międzynarodowe, są liczne ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, regulaminy, statuty itp. Jako najważniejsze akty prawne regulujące postępowanie w sprawach administracyjnych należy wskazać ustawę z dn. 14.06.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 1960 Nr 30 poz. 168) oraz ustawę z dn. 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 Nr 153 poz. 1270). 

Zasady postępowania administracyjnego

1. Zasada praworządności (legalności)
   Niniejsza zasada oznacza, że organy administracji mają obowiązek działać na podstawie przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa nie są m.in. uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, konferencje prasowe, decyzje prezesa partii czy też informacje przekazywane za pośrednictwem portali społecznościowych. 
2. Zasada prawdy obiektywnej
   Organ administracji publicznej, przed wydaniem decyzji, ma obowiązek nie tylko zebrać dowody pozwalające na wnikliwe zbadanie sprawy, ale również materiał ten rozpatrzeć. Przejawem zasady prawdy obiektywnej jest możliwość strony brania udziału w postępowaniu administracyjnym na każdym jego etapie. 
3. Zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu strony
   Zgodnie z tą zasadą, organ administracji publicznej przy załatwieniu sprawy musi wziąć pod uwagę nie tylko swój interes, ale również interes społeczny i słuszny interes obywateli. Niestety wiele decyzji wydawanych przez organy administracji publicznej zdaje się zaprzeczać tej zasadzie. 
4. Zasada pogłębiania zaufania
   Skodyfikowana w art. 8 kodeksu postępowania administracyjnego zasada pogłębiania zaufania jest jedną z najważniejszych zasad postępowania administracyjnego. Zasada ta nakłada bowiem na organy administracji publicznej obowiązek prowadzenia postępowania w taki sposób, aby budzić w uczestnikach postępowania zaufanie do władzy publicznej. Celem realizacji tej zasady, organy powinny w swoich działaniach kierować się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania. W praktyce zasada ta ma wyrażać się w humanizacji postępowania administracyjnego, która z kolei stanowi przeciwieństwo biurokracji. W realizacji tej zasady organy winny powstrzymywać się od nadużywania swoich uprawnień, jak również podchodzić do obywateli w sposób uczciwy i uprzejmy. 
5. Zasada informowania stron i pozostałych uczestników postępowania
   Organy administracji publicznej mają obowiązek informowania stron o wszelkich okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na załatwienie sprawy. Organy zobowiązane są także udzielać stronom niezbędnych pouczeń. Należałoby dodać, że informacje i pouczenia przekazywane uczestnikowi postępowania administracyjnego przez organ powinny być nie tylko wyczerpujące, ale również zrozumiałe. Co istotne, jeżeli organ udzieli uczestnikowi błędnego pouczenia, to zastosowanie się do takiego błędnego pouczenia przez stronę nie może wywoływać dla tej strony negatywnych skutków prawnych. 
6. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu
   Strona postępowania administracyjnego ma prawo uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym na każdym jego etapie, zaś organ ma obowiązek taki udział stronie zapewnić. Strona ma prawo zapoznawania się z aktami sprawy, jak również ma prawo składania pism, zgłaszania wniosków dowodowych i różnego rodzaju żądań, a także przedstawić swoje stanowisko w sprawie. Jeżeli sprawa wymaga natychmiastowego załatwienia z uwagi na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, zasada czynnego udziału stron w postępowaniu może ulec ograniczeniu. Zaznaczyć należy, że niniejsza zasada stanowi prawo strony do udziału w postępowaniu – udział w postępowaniu nie jest zaś obowiązkiem. Niemniej jednak, jeżeli strona nie brała udziału w postępowaniu, ale nie ze swej winy, to postępowanie administracyjne winno być wznowione. 
7. Zasada przekonywania
   Organy administracji publicznej powinny postępować w taki sposób, aby przekonać stronę do wykonania decyzji, celem uniknięcia stosowania środków przymusu. W szczególności uzasadnienie decyzji powinno  być tak skonstruowane, aby w sposób klarowny wyjaśnić stronie podstawy wydania takiego a nie innego rozstrzygnięcia. 
8. Zasada prostoty i szybkości postępowania
   Zasadę prostoty i szybkości postępowania statuuje art. 12 kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z tą zasadą organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia, a sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwione niezwłocznie. Jednocześnie jednak zasada prostoty i szybkości postępowania nie powinna prowadzić do naruszenia pozostałych zasad postępowania administracyjnego takich jak zasada czynnego udziału stron w postępowaniu, czy też zasady prawdy obiektywnej. Organy muszą również przestrzegać narzuconych przepisami prawa terminów.
9. Zasada ugodowego załatwiania spornych spraw administracyjnych
   Jeżeli postępowanie administracyjne jest tego rodzaju, że możliwe jest jego polubowne zakończenie poprzez zawarcie ugody przed organem administracji publicznej, organ powinien strony do tej ugody nakłaniać. W toku postępowania administracyjnego możliwe jest prowadzenie mediacji. 
10. Zasada pisemności
    W załatwianiu spraw w postępowaniu administracyjnym prymat ma zasada pisemności. Inna forma (np. ustna) dopuszczalna jest wtedy, kiedy nie stoją temu na przeszkodzie przepisy prawa, a nadto taka forma jest zgodna z interesem strony. 
11. Zasada dwuinstancyjności i zasada trwałości decyzji ostatecznych
    Zasadniczo postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne. Oznacza to, że od niesatysfakcjonującej decyzji organu strona ma prawo odwołać się do organu wyższego rzędu. Decyzje, od których nie służy już odwołanie, są ostateczne. Istnieją jednak nadzwyczajne tryby, które pozwalają na wzruszenie decyzji ostatecznej: postępowanie w sprawie wznowienia postępowania administracyjnego, postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, postępowanie o uchylenie lub zmianę decyzji administracyjnej dotkniętej wadą lub niewadliwej, jednakże za uchyleniem lub zmianą decyzji przemawia interes społeczny lub słuszny interes strony, postępowanie w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji administracyjnej w stanie nagłej konieczności administracyjnej, postępowanie w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia decyzji administracyjnej, postępowanie o uchylenie decyzji administracyjnej w związku z niedopełnieniem przez stronę w terminie określonych czynności, postępowanie w sprawie uchylenia lub zmiany decyzji przewidziane przepisami szczególnymi. 
12. Zasada sądowej kontroli decyzji ostatecznych
    Jeżeli decyzja administracyjna jest niezgodna z prawem, może być zaskarżona do sądu administracyjnego. Zasady i tryb postępowania przed sądami administracyjnymi określa ustawa Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Sądem administracyjnym pierwszej instancji jest Wojewódzki Sąd Administracyjny, a drugiej instancji – Naczelny Sąd Administracyjny. 

Warto również wspomnieć o przewidzianej art. 7a kodeksu postępowania administracyjnej zasadzie rozstrzygania wątpliwości interpretacyjnych na korzyść strony postępowania administracyjnego. Zasada ta jest stosunkowo nowa, gdyż została wprowadzona nowelizacją z 2017 r. Zasada ta inaczej zwana jest zasadą przyjaznej interpretacji przepisów. Celem wprowadzenia niniejszej zasady do kodeksu postępowania administracyjnego było zdjęcie z uczestników postępowania ciężaru ponoszenia ujemnych skutków niejasno skonstruowanych przepisów. 

Jeżeli postępowanie administracyjne trwa nazbyt długo, stronie postępowania służy prawo do wniesienia do organu ponaglenia. Niniejsze rozwiązanie także zostało wprowadzone nowelizacją z 2017 r. Wcześniej przepisy przewidywały możliwość wniesienia przez stronę do organu wyższego rzędu zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie lub zażalenia na przewlekłe prowadzenie sprawy, a jeżeli nie ma organu wyższego rzędu – wezwanie do usunięcia naruszenia prawa. Strona postępowania może wnieść ponaglenie jeżeli sprawa nie została załatwiona w terminie lub postępowanie jest prowadzone dłużej niż jest to niezbędne do załatwienia sprawy. Należy pamiętać, że ponaglenie powinno zawierać uzasadnienie. Ponaglenie należy wnieść do organu wyższego stopnia za pośrednictwem organu prowadzącego postępowanie, a jeżeli nie ma organu wyższego stopnia – do organu prowadzącego postępowanie. Organ prowadzący postępowanie jest zobowiązany przekazać ponaglenie organowi wyższego stopnia bez zbędnej zwłoki, tj. nie później niż w terminie siedmiu dni od daty jego otrzymania. Dodatkowo organ ma obowiązek ustosunkować się do ponaglenia. Organ wyższego stopnia ma siedmiodniowy termin na rozpoznanie ponaglenia i wydanie postanowienia, w którym wskaże czy organ rozpatrujący sprawę dopuścił się bezczynności lub przewlekłego prowadzenia postępowania, stwierdzając jednocześnie, czy miało ono miejsce z rażącym naruszeniem prawa. Jeżeli stwierdzono, że organ dopuścił się bezczynności lub przewlekłości, organ wyższego stopnia w postanowieniu zobowiązuje organ rozpatrujący sprawę do załatwienia sprawy we wskazanym terminie (jeżeli postępowanie jeszcze się nie zakończyło) lub zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych bezczynności lub przewlekłości oraz podjęcie środków zapobiegających bezczynności lub przewlekłości w przyszłości. Jeżeli jednak wyjdą na jaw okoliczności lub dowody, które wymagają prowadzenia dłuższego postępowania, organ może zmienić swoje postanowienie z urzędu i wyznaczyć organowi prowadzącemu sprawę dłuższy termin ja rozpoznanie sprawy. Ze stwierdzeniem bezczynności lub przewlekłości wiąże się odpowiedzialność organu pracownika, który za nieuzasadnione niezałatwienie sprawy w terminie lub prowadzenie sprawy dłużej niż było to niezbędne do załatwienia sprawy, podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej. 

Czy w postępowaniu administracyjnym warto jest skorzystać z pomocy adwokata?

Na to pytanie należy odpowiedzieć twierdząco. Mnogość aktów prawnych regulujących postępowanie administracyjne może być przytłaczająca dla przeciętnego uczestnika obrotu prawnego. Od chwili ustanowienia, profesjonalny pełnomocnik – którym może być adwokat lub radca prawny – działa on w imieniu i na rzecz strony postępowania administracyjnego. Oznacza to, że każda czynność dokonana przez profesjonalnego pełnomocnika odniesie skutek w sferze prawnej reprezentowanej przez niego strony. Profesjonalny pełnomocnik może uczestniczyć w każdym etapie postępowania administracyjnego. Adwokat pomoże również we wniesieniu ponaglenia czy nadzwyczajnego środka zaskarżenia, a także może nawet dochodzić odszkodowania na rzecz strony za szkodę poniesioną przez działalność organu.